کاوش موضوع ایران
صفحه اصلی
ایران
ایران با نام رسمی جمهوری اسلامی ایران، کشوری در غرب آسیا و منطقهٔ خاورمیانه است. این کشور از باختر با ترکیه و عراق، از شمال باختری با ارمنستان و جمهوری آذربایجان، از شمال با دریای مازندران و ترکمنستان، از شرق با افغانستان و پاکستان، و از جنوب با دریای مکران و خلیج فارس هم‌مرز است. ایران با ۱٫۶۴ میلیون کیلومتر مربع گستره، هفدهمین کشور پهناور جهان، و با جمعیت ۹۲٬۱ میلیون نفر، هفدهمین کشور پرجمعیت جهان است. ایران در تقسیمات کشوری به ۳۱ استان تقسیم می‌شود. زبان رسمی ایران فارسی است. پایتخت و پرجمعیت‌ترین شهر این کشور تهران است و شهرهای مشهد، اصفهان، کرج و شیراز، به ترتیب پرجمعیت‌ترین شهرهای ایران پس از پایتخت هستند.
سرزمین ایران با ده هزار سال تاریخ و تمدن، میزبان تمدن‌های کهن گوناگونی چون ایلام در هزارهٔ چهارم پیش از میلاد بوده است. در سدهٔ هفتم پ. م، پادشاهی ماد بخش‌های زیادی از فلات ایران را یکپارچه کرد. در سدهٔ ششم پ. م، شاهنشاهی هخامنشی به‌دست کوروش بزرگ بنیان نهاده شد تا ایران یکی از بزرگ‌ترین امپراتوری‌های تاریخ را برپا کند. در سدهٔ چهارم پ. م، اسکندر مقدونی این قلمرو را به‌دست گرفت و ایران به بخشی از سرزمین‌های هلنی تبدیل شد. پدیداری شاهنشاهی اشکانی در سدهٔ سوم پ. م، بار دیگر این کشور را به‌دست فرمان یک شاهنشاهی ایرانی قرار داد که در سدهٔ سوم میلادی، شاهنشاهی ساسانی جانشین آن شد. در سدهٔ هفتم م، مسلمانان عرب این شاهنشاهی را فتح کردند که کشیده به اسلام آوردن ایرانیان شد. از آن به بعد، ایرانیان همکاری به یاد ماندنی در علم و فرهنگ اسلامی داشتند. از سدهٔ نهم، دودمان‌های مسلمان ایرانی‌تبار پدیدار شدند که با ترک‌های سلجوق و مغول‌های ایلخانی ادامه پیدا کرد. در سدهٔ شانزدهم، صفویان حکومت ایران را بار دیگر یکپارچه کرد. نادرشاه در سدهٔ هجدهم فرماندهی نیرومندترین ارتش آن زمان را بر دوش داشت اما در سدهٔ نوزدهم، جنگ‌هایی با امپراتوری روسیه منجر به جدایی بخش‌های زیادی از مرز ایران شد. دههٔ ۱۲۸۰ شمسی شاهد جنبش مشروطه بود. کوشش‌ها به‌منظور ملی‌سازی صنعت نفت ایران منجر به کودتایی انگلیسی-آمریکایی در ۱۳۳۲ شد. پس از انقلاب ۱۳۵۷، جمهوری اسلامی کنونی توسط سید روح‌الله خمینی، نخستین رهبر جمهوری اسلامی، بنا نهاده شد.
حکومت ایران یک حاکمیت دینی با نظام ریاستی است، اما اختیارات بنیادی به رهبر نظام که یکه‌سالار است، واگذار شده است؛ این مقام از زمان مرگ خمینی در سال ۱۳۶۸ به‌دست سید علی خامنه‌ای بوده است. حکومت ایران اقتدارگراست و انتقادات گسترده‌ای به‌دلیل محدودیت‌های قابل‌توجه، نقض حقوق بشر و آزادی‌های مدنی به آن وارد شده است. این نظام، قطب اسلام شیعه در خاورمیانه و دشمن اسرائیل شناخته می‌شود. ایران همچنین یکی از بزرگ‌ترین بازیگران امور خاورمیانه به‌شمار می‌رود و نظام جمهوری اسلامی به‌طور مستقیم و غیرمستقیم در اکثر درگیری‌های خاورمیانه دست دارد. سیاست خارجهٔ تنش‌زای جمهوری اسلامی در منطقه، که شناسه آن پشتیبانی از گروه‌های شبه‌نظامی اسلامی متعدد است، به‌شدت محکوم شده است.
سرزمین پهناور ایران با گذشته‌ای کهن وارث فرهنگ و تمدنی فراگیر است که در طول هزاران سال گستره ای از گوناگونی زبانی، مذهبی، گویش‌ها، آداب، عادات مناسک و غیره را میان خود با نرمی و ساده‌گیری چشمگیر جای داده است به گونه‌ای که ایران از لحاظ گوناگونی قومیتی در میان ۱۰ کشور نخست جهان جا گرفته و پنجاه زبان و لهجه و هشت قوم رسمی را در خود جای داده است که هر یک از این اقوام در کنار تفاوت‌هایی که در نمادهای فرهنگی خود با دیگر اقوام ایرانی دارند، از همسانی بسیاری برخوردارند. بیشتر استان‌های کشور، در درجات گوناگون، درگیر تنوعات اتنیکی، زبانی یا مذهبی هستند. بزرگ‌ترین اقوام ایران عبارتند از آذربایجانی، آشوری، ارمنی، بلوچ، بختیاری، ترکمن، تالش، تات، سمنانی، عرب، فارس، قشقایی، کُرد، کُرد لک، گرجی، گیلک، لارستانی، لُر و مازندرانی. بسیاری از ایرانیان به زبان‌های فارسی، ترکی آذربایجانی، کُردی، کُردی لکی، بلوچی، لُری، لُری بختیاری، مازندرانی، گیلکی، تالشی و عربی صحبت می‌کنند اما زبان مشترک و میانجی در میان این اقوام زبان فارسی است.
قانون اساسی جمهوری اسلامی، اسلام شیعه را دین رسمی این کشور اعلام کرده است. ایران جایگاه راهبردی در منطقهٔ خلیج فارس دارد و تنگهٔ هرمز در جنوب آن، راهی بسیار مهم برای انتقال نفت خام است. این کشور زیرساخت قابل‌توجهی در بخش‌های خدماتی، صنعتی و کشاورزی دارد که اقتصاد این کشور را توانمند می‌سازند اما این اقتصاد هنوز بر فروش نفت و گاز استوار است و از فساد مالی رنج می‌برد. منابع طبیعی ایران، قابل‌توجه هستند و در میان اعضای اوپک، ایران سومین دارندهٔ ذخایر بزرگ اثبات شدهٔ نفت است. میراث فرهنگی این کشور غنی است و میراث جهانی یونسکو در آن از ۲۷ مورد تشکیل می‌شود. ایران از اعضای بنیان‌گذار سازمان ملل متحد، سازمان همکاری اقتصادی، سازمان همکاری اسلامی و اوپک است و از قدرت‌های منطقه‌ای شمرده می‌شود.... بیشتر در ویکی پدیا
